Αφιέρωμα: Δήμος Πλατάνου

Ο Δήμος Πλατάνου Ναυπακτίας είναι ένας από τους πλέον ορεινούς δήμους ολόκληρης της Ρούμελης, κάτω από πανύψηλες κορυφές και τα άλλοτε βουερά ποτάμια Εύηνο και Μόρνο, που η μοίρα τους επιφύλασσε αντί να σβήνουν στον Πατραϊκό κόλπο να καταλήγουν για την ύδρευση της Αττικοβοιωτίας.
Η περιοχή ήταν γνωστή παλαιότερα ως Κράβαρα και πολλά λέγονται για τους κατοίκους τους περιώνυμους Κραβαρίτες και τις επιδεξιότητες που διέθεταν στο εμπόριο και την αναζήτηση, όπου Γης καλύτερης τύχης! Στα έργα του Ανδρέα Καρκαβίτσα, και άλλων λογοτεχνών και συγγραφέων από την περιοχή, έχει διασωθεί η παράδοξη πλευρά και οι συνήθειες εκείνων των ανθρώπων, η πραγματική όμως αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική και δεν έχει μελετηθεί ιδιαίτερα.

Τα χωριά που συγκροτούν το σημερινό Δήμο Πλατάνου ανήκαν κάποτε στους ιστορικούς Δήμους Προσχίου και Κλεπαΐδος. Ως σημείο αναφοράς και ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σήμερα όλου του Δήμου θα μπορούσε να θεωρηθεί, εκτός από το κλασικό ορεινό ύφος της περιοχής, ο ποταμός Εύηνος (Φίδαρης) και η καινούργια λίμνη που κατασκευάστηκε στο ρου του για να υδρεύεται μέσω του Μόρνου η Αθήνα. Η Ευηνολίμνη είναι όντως ένα καινούργιο φαινόμενο στην ευρύτερη περιοχή, ασxημάτιστη και ανώριμη και δεν έχουν εκδηλωθεί ακόμη οι τυχόν συνέπειές της. Παρ' όλα αυτά ολόκληρη η Ναυπακτία επενδύει σε αυτό το απροσδόκητο "δώρο" της ανάπτυξης και ελπίζει ότι κάποια ημέρα θα εξελιχθεί σε ένα πραγματικό στολίδι για την περιοχή. Αυτό θα συμβεί εφ' όσον και όταν συμπράξουν επιμελώς όλοι οι εμπλεκόμενοι στο ζήτημα προς ένα ευνοϊκό για όλους αποτέλεσμα.

Τα όρια του Δήμου Πλατάνου αρχίζουν 40 χιλιόμετρα από τη Ναύπακτο στον πανέμορφο παραπόταμο του Εύηνου που ακούει στο όνομα Ποταμάκι ή Κότσαλος. Εκεί που συναντιέται με τον Εύηνο, στην αρχή του μικρού κάμπου, υπάρχει το γεφύρι της Αρτοτίβας, ενώ ένα άλλο της Πωγωνιάς στεφανώνει κάτω από την ομώνυμη περιοχή το ρου του. Ο δρόμος από τον Κότσαλο ανηφορίζει προς τον Πλάτανο, το ονομαστό χωριό και πρωτεύουσα του δήμου. Αριστερά, λίγο πριν από τον Πλάτανο, στο δρόμο που οδηγεί στο Θέρμο, είναι το χωριό Αχλαδόκαστρο (Αρτοτίβα), από τα αρχαιότερα χωριά της περιοχής, με υπέροχη θέα στο ρου του Εύηνου και τον κάμπο της Τριχωνίδας. Στον αρχαιολογικό χώρο Καστράκι της Αρτοτίβας είχε βρεθεί νόμισμα με την επιγραφή "Πρόσχιον" και αυτό έδωσε το όνομα στον τέως Δήμο Προσχίου!

Ο Πλάτανος, χτισμένος κάτω από τη δασωμένη κορυφή Αλωνάκι, είναι το κέντρο ζωής του Δήμου και ολόκληρης της περιοχής. Εκεί λειτουργούν ακόμη κάποιες υπηρεσίες και βεβαίως οι μοναδικοί ξενώνες της περιοχής.
Ο Πλάτανος είναι μεγάλο χωριό και διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά ενός τυπικού χωριού της Ρούμελης, καθώς δεν γνώρισε αρκούντως τη μανία των Γερμανών κατακτητών.
Δύο μουσεία, ένα Λαογραφικό και ένα για την Εθνική Αντίσταση, το οποίο ίδρυσε ο Πλατανιώτης καθηγητής Νίκος Παπανικολάου, γνωρίζουν στον επισκέπτη την ιστορία του χωριού. Ο Πλάτανος μαζί με τον Κάτω Πλάτανο (Βονώρτα) συγκροτούσαν πάντοτε ένα ενιαίο δυνατό χωριό που ήταν ονομαστό για το λαμπρό κρασί του. Έχουν να λένε για το κρασί αυτό οι Πλατανιώτες που έβγαινε από ντόπιες ποικιλίες αμπέλου. Αρκετοί σήμερα είναι αυτοί που προσπαθούν να αναστήσουν κάποια αμπέλια. Το πιο χαρακτηριστικό σημείο του Πλατάνου είναι η περίκλειστη από όμορφα σπίτια κεντρική πλατεία με την υπέροχη εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο κέντρο. Η πλατεία αυτή δεν συναντάται σε κανένα άλλο χωριό της Ρούμελης και αποτελεί ένα θαυμάσιο σκηνικό που φέρνει τη μνήμη στις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, όταν ο χρυσός των Πλατανιωτών από τα ξένα επενδύονταν σε δίπατα σπίτια.

Ο Πλάτανος είναι το σημείο όπου ξεκινά ο δρόμος για τη γνωριμία με τα άλλα χωριά του Δήμου. Προχωρώντας προς Δυσμάς, μια παράκαμψη με καινούργια άσφαλτο οδηγεί στην επιβλητική Χώμορη, ένα ξακουστό χωριό χτισμένο κάτω από το επιβλητικό όρος Αρδίνη. Μέχρι σήμερα είναι γνωστά τα καρύδια που παρήγε, όπως και το διαλυμένο μοναστήρι της Παναγίας της Καβαδιώτισσας. Η Χώμορη κατά το 1775 χρημάτισε έδρα της επισκοπής Λιδορικίου και έβγαλε μάλιστα και δύο επισκόπους. Κοντά στη Χώμορη είναι το άδειο το χειμώνα χωριό Αγία Τριάδα, που πήρε το όνομά του από τη Μονή της Αγίας Τριάδας που είχε ιδρυθεί επί Βυζαντίου. Στην Τουρκοκρατία η Μονή ήταν σημείο συγκέντρωσης των επαναστατών της Ναυπακτίας και για το λόγο τούτο καταστράφηκε από τους Τούρκους. Τόσο στη Χώμορη όσο και στην Αγία Τριάδα έχουν βρεθεί πολλοί αρχαίοι τάφοι και άλλα λείψανα, στοιχεία που λαμπρά συνηγορούν για την ισχύ και τον πολιτισμό των αρχαίων Αιτωλών.
Άλλη παράκαμψη, λίγο μετά τον Πλάτανο, οδηγεί από τον ανεμοδαρμένο αυχένα στη περίφημη Περίστα, χτισμένη κάτω από το απόκρημνο και άγριο Ξεροβούνι, ένα χωριό που οι περισσότεροι κάτοικοί του βρίσκονται στην Αμερική. Με τις ευεργεσίες και τις προσφορές τους οι μετανάστες της Περίστας έχουν βάλει παντού τη σφραγίδα τους στο χωριό. Από την Περίστα επιβλητική είναι η θέα προς τις κορυφές του Παναιτωλικού όρους και τα χωριά.

Ακολουθώντας κατ' ευθείαν το δρόμο, μια στάση είναι υποχρεωτική στο ονομαστό Χάνι του Λιόλιου, μέσα στα έλατα, τις πλαγιές του βουνού που καλείται Αρδίνης. Από εκεί ξεκινούσε ο δρόμος ο οποίος έφτανε ως το χωριό Καστανιά, ένα όμορφο χωριό κρεμασμένο πάνω από τους γκρεμούς, απέναντι ακριβώς από τα βουνά της Αιτωλίας. Η προχειρότητα όμως που κατασκευάστηκε ήταν αυτή που τον έκανε αδιάβατο λόγω καθιζήσεων του οδοστρώματος. Η Καστανιά εξυπηρετείται προς το παρόν από τον χωματόδρομο που ξεκινάει από τον Άγιο Δημήτριο και καταλήγει μέσα από μια πανέμορφη διαδρομή σε αρκετό ύψος και πάνω από τα φαράγγια του Εύήνου στο χωριό. Από εκεί μπορεί κάποιος να θαυμάσει ολόκληρη την καινούργια λίμνη.
Κατηφορίζοντας από το Χάνι του Λιόλιου αρχίζει να φαίνεται η λίμνη και ο δρόμος περνάει μέσα από το χωριό Άγιος Δημήτριος, ένα χωριό διάσπαρτο μέσα σε δάσος από καστανιές, οπωροφόρα δέντρα και βελανιδιές. Κι από τούτο το χωριό οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονται στην Αμερική. Οι απόδημοι του Αγίου Δημητρίου προσέφεραν αρκετά χρήματα και πριν από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε ένα λαμπρό διθέσιο σχολείο, μνημείο της ιθαγενούς αρχιτεκτονικής, που δυστυχώς οδεύει προς την κατάρρευση.
Πριν από το φράγμα ο δρόμος στρίβει και δίπλα από τη λίμνη οδηγεί στην Περδικόβρυση, ένα χωριό στα σύνορα του πυκνού ελατοδάσους κάτω από το όρος Αρδίνη. Ένα χωριό που τόσα χρόνια έζησε με το βουητό του Φίδαρη, έχει τώρα στον ορίζοντά του μια θολή λίμνη. Από εκεί, μετά την καινούργια γέφυρα στον ποταμό, ακριβώς πάνω από το σημείο που αρχίζει η λίμνη ο δρόμος οδηγεί στο ιστορικό χωριό Κλεπά, το οποίο αναπτύσσεται ένθεν και ένθεν στον ποταμό Μέγα Ρέμα που το διασχίζει. Στην Κλεπά καλλιεργούνταν παλιότερα πολλά αμπέλια με ντόπιες ποικιλίες και άκμαζε η κτηνοτροφία. Σε διάφορες περιοχές του χωριού έχουν βρεθεί κατά καιρούς σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, διαφόρων ιστορικών περιόδων. Λίγο πριν από την Κλεπά ξεκινάει ένας καλός χωματόδρομος που οδηγεί στο Δενδροχώρι (Τέρνοβα), ένα μικρό ακατοίκητο το χειμώνα μικροχώρι και στο Λιβαδάκι (Αβώρανη) που είναι λες και βρίσκεται φυτεμένο μέσα στο πυκνό ελατόδασος. Στο Λιβαδάκι ελάχιστοι άνθρωποι μένουν εκεί όλο το χρόνο και τα καινούργια σπίτια είναι όλα κλειδωμένα. Λιβαδάκι και Δενδροχώρι βρίσκονται ακριβώς απέναντι από το φοβερό όγκο των Βαρδουσίων και τη λεπτή κορυφογραμμή της Οξιάς.

Η επιστροφή από τον ίδιο δρόμο στην Κλεπά είναι υποχρεωτική. Από εκεί ο δρόμος οδηγεί, με πανοραμική θέα της λίμνης, στην Αράχωβα, χτισμένη στις πλαγιές του όρους Κοκκινιάς, ονομαστό χωριό των Κραβάρων, το οποίο είναι ζωντανό όλο το χρόνο. Οι χαμηλότεροι συνοικισμοί της Aράχωβας, καθώς και τα γόνιμα χωράφια έχουν πληγεί από τη λίμνη και εγκαταλειφθεί. Από εκεί σχεδόν δίπλα στην όχθη της λίμνης η γνωριμία με τα χωριά του Δήμου Πλατάνου καταλήγει στο Νεοχώρι, ένα χωριό κουρνιασμένο στην πλαγιά του κατάφυτου βουνού Ψηλός Σταυρός. Ο δρόμος αυτός συνεχίζει και φθάνει στην Ευρυτανία και μέσω Δομνίστας και Κρικέλλου καταλήγει στις Pάχες Τυμφρηστού. Από το Νεοχώρι ο δρόμος, καθώς επιστρέφει προς τον Άγιο Δημήτριο, περνάει από τη στεφάνη του φράγματος της Ευηνολίμνης και ακολουθώντας αντίστροφη διαδρομή καταλήγει πάλι στον Πλάτανο.
Ο χειμώνας, που ξεσκεπάζει τα χωριά από τα φύλλα των δέντρων και αποκαλύπτει τις ομορφιές καθώς και τις ατέλειές τους, έχει ήδη φύγει, θα ξανάρθει όμως στην ώρα του πάλι σε μερικούς μήνες. Η χαρούμενη, φωτεινή περίοδος του καλοκαιριού θα περάσει σύντομα και πάλι θα πέσουν τα φύλλα και πάλι θα γυμνωθούν όλα τα χωριά. Κάθε χρόνο το ίδιο έργο, ένα έργο που μας προσκαλεί να το χαρούμε όλες τις εποχές και να γνωρίσουμε καλύτερα αυτούς τους λαμπρούς τόπους, τις γενέτειρες των Ελλήνων. Η πρώτη πράξη αρχίζει με τις απαρχές τής άνοιξης και ο καθένας μπορεί να παρακολουθήσει με τα μάτια του και να σημειώσει στην καρδιά του τις αλλαγές που θα συμβούν στη διάρκεια όλου του χρόνου στον όμορφο, ευλογημένο αυτό τόπο.
27 Όπως και να έχει όμως το ζήτημα, ανεξάρτητα από το πώς φαίνονται τα χωριά χωρίς τα φύλλα των δέντρων, σημασία έχει το γεγονός ότι μόνο έτσι μπορεί κάποιος να τα γνωρίσει και να δει την ταυτότητά τους. Μέσα από τα κλαδιά που πιέζουν τους τοίχους, δεν θα μπορούσε να δει στα περισσότερα παλιά σπίτια, στο ψηλό γωνιακό αγκωνάρι, να έχουν σμιλεμένη στην πέτρα τη ταυτότητα του νοικοκύρη, η οποία πάντα συνοδεύεται με την ημερομηνία τής ανέγερσης. Διαβάζουμε πως τα περισσότερα χτίστηκαν μεταξύ 1890 και 1920 και καταλαβαίνουμε τη δύναμη που είχαν εκείνοι οι άνθρωποι και νιώθουμε την ελπίδα που έτρεφαν για το μέλλον. Αν και οπωσδήποτε υποψιασμένοι και κατά κάποιο τρόπο ενήμεροι για τις ραγδαίες αλλαγές που κυοφορούσε η εποχή τους, επένδυσαν εντούτοις για ακόμη μία φορά, την τελευταία, στον τόπο τους. Με τη στάση τους διδάσκουν ακόμη την πίστη που πρέπει να έχει ο καθένας για τον τόπο του και υπαγορεύουν τη διαρκή αγάπη για το γενέθλιο τόπο.

Ο χειμώνας στα χωριά της Ναυπακτίας, ο κάθε χειμώνας είναι ο καιρός που αποκαλύπτεται η σεμνή αισθητική, αυτή που υπαγορεύθηκε από τις μετρημένες γραμμές των βουνών με τις υπέροχες κλίσεις στις πλαγιές τους, τη λεπτότητα που οι ποταμοί σμιλεύουν στο διάβα τους προς τη θάλασσα, την υπομονή των δέντρων που κυριεύουν όλο τον τόπο. Τα σπίτια, οι δρόμοι, οι πλατείες και οι βρύσες, όλα τα έργα των ανθρώπων, όλα όσα πέρασαν από τα χέρια τους υλικά του τόπου τους γεννήματα ήταν, με την ίδια δροσιά πoρεύτηκαν, τον ίδιο αέρα ανάσαιναν.

Ηλίας Προβόπουλος, Δημοσιογράφος
(Πηγή: http://www.dimosplatanou.gr/)